Mantelzorgers, koester ze!

Federaal

Mantelzorg, vroeg of laat rolt bijna iedereen in de situatie dat zij/hij zorg biedt aan zorgbehoevenden in de eigen omgeving. Sinds 12 mei 2014 is er een wet betreffende de erkenning van de mantelzorger die een persoon met een grote zorgbehoefte bijstaat. Wat die wet concreet inhield was niet duidelijk. Er ontbraken uitvoeringsbesluiten.De mantelzorgwet van 2014 werd opgefrist door de wet van 17 mei 2019 tot erkenning van de mantelzorgers.

Het Koninklijk Besluit van 16 juni 2020 tot uitvoering van de wet van 12 mei 2020 betreffende de erkenning van de mantelzorger en de toekenning van sociale rechten aan de mantelzorger definieert de mantelzorger en bepaalt  regels m.b.t. de erkenning. Het treedt in werking vanaf 1 september 2020. Personen die als mantelzorger erkend zijn, zullen hun arbeidsovereenkomst gedurende één maand  volledig of twee maanden deeltijds kunnen schorsen. Deeltijds werkenden kunnen hun prestaties enkel volledig opschorten (dus per zorgbehoevende persoon beperkt tot één maand). Dit mantelzorgverlof is een nieuw thematisch verlof, naast ouderschapsverlof, verlof voor medische bijstand en palliatief verlof. Een nieuw Koninklijk Besluit kan in de toekomst nog versoepelingen doorvoeren.

De RVA betaalt de vergoeding voor het mantelzorgverlof voor werknemers en overheidspersoneel. Er is een apart systeem van uitkeringen voor mensen met een invaliditeitsuitkering en zelfstandigen.
 

Volgens de Vrouwenraad:

Uiteraard zijn onderbrekingen/thematische verloven met inbegrip van het mantelzorgverlof wel interessant als ze voldoende hoog uitbetaald worden met de nodige premies en gelijkstellingen voor de sociale zekerheid/pensioenen. Maar zoals we zien blijft de opname van die verloven in de huidige context een zaak van vrouwen (dus geen arbeidsherverdelende maatregel voor het informele werk).
Daarom gaan we om de combinatiedruk te verlichten voor collectieve arbeidsduurverkorting voor m/v/x.
 

Vlaanderen

In Vlaanderen is er een mantelzorgplan 2016-2020 opgesteld met allerlei maatregelen en acties die de mantelzorger moet informeren en ondersteunen, weliswaar ingebed in de vermaatschappelijking van de zorg. Het aantal zorgbehoevenden neemt toe terwijl het aantal mantelzorgers afneemt. De meerderheid van de mantelzorgers bevindt zich in de beroepsactieve leeftijd. Werknemers kunnen gebruik maken van allerlei onderbrekingsperiodes of deeltijds werk maar op financieel vlak betekent dat voor hen  wel een aderlating. In Vlaanderen geeft zelfs 20% aan geen betaalde job te hebben omwille van mantelzorg . De beleidsmakers weten dat het vooral vrouwen zijn die als mantelzorger méér zorgtaken op zich nemen, zeker bij zware mantelzorgsituaties en dat zij vooral daarvoor hun beroepsperspectieven aanpassen. Maar willen de beleidsmakers daar iets aan doen? Kennisvergroting van de mantelzorger, de verbetering van de gezinszorg en de aanvullende thuiszorg en de financiële ondersteuning van de zorgbehoevende zijn natuurlijk oké maar we blijven in de kou staan op het vlak van combinatie werk en mantelzorg en het financieel aspect ervan. Vandaar dat het belangrijk is dat de uitkeringen hoog genoeg zijn en dat de onderbrekingsperiodes volledig gelijkgesteld worden voor de pensioenen. Dat is het minst wat de overheden kunnen doen want de economische waarde die de inzet van mantelzorgers vertegenwoordigt is hoog!

Meer info over mantelzorg in Vlaanderen:
Kenniscentrum Mantelzorg; Vlaams Expertisepunt Mantelzorg
 

Tijdens Corona

Het Steunpunt Mantelzorg en HoGent 360° Zorg en Welzijn publiceerden in november 2020 een onderzoeksrapport De beleving van mantelzorgers in tijden van COVID-19. Het rapport geeft de resultaten weer van een online bevraging tijdens de tweede helft van mei 2020 bij 651 mantelzorgers naar hun beleving van de zorg. 83,7% van de respondenten waren vrouwen. De impact van de coronaperiode blijkt groot. Het takenpakket van de mantelzorgers is aanzienlijk toegenomen. De professionele ondersteuning en hulp uit het eigen netwerk is verminderd. Tweederde van de mantelzorgers besteedt meer tijd aan zorg dan voor de aanvang van de pandemie; 8 procent vindt de zorg minder zwaar. Hun tijd gaat vooral naar emotionele ondersteuning, huishoudelijke hulp, administratieve hulp, verzorging, planning en coördinatie van de zorg, toezicht en ondersteuning bij dagactiviteiten en zinvolle dagbesteding. De vragen peilen ook naar zorgen over de zorg, het volhoudperspectief, de gedeelde zorg (professionele hulp en hulp van familie, vrienden en buren), de werk-zorg-leven balans en de ondersteuning van de mantelzorgers.
 

Lokaal

In ons dossier over de gemeentelijke mantelzorgpremies onderzochten we in 2017 de criteria die steden en gemeenten gebruiken om die premies toe te kennen. We bekeken ook de genderverhoudingen. In Vlaanderen zijn er naar schatting 600.000 mantelzorgers en een 30.000-tal krijgen een gemeentelijke mantelzorgpremie. 70% van de gemeenten kennen één of meerdere soorten mantelzorgpremies toe. De uitgekeerde bedragen verschillen enorm, ook de voorwaarden om er recht op te hebben.  De Vrouwenraad stelt zich daarom enkele vragen: Kan een ‘gelijke’ mantelzorgpremie in elke gemeente gerealiseerd worden, die rekening houdt met het aantal uren dat elke mantelzorger verricht en dit in functie van de graad van zelfredzaamheid van de zorgbehoevende? Of, kunnen de gemeentelijke mantelzorgpremies ingekanteld worden in de Vlaamse Zorgverzekering? Of, kunnen we gaan voor een geïntegreerd financieel ondersteuningsbeleid voor de mantelzorger (van lokaal tot federaal of vice-versa)? En dan is het ook nog van belang om te kijken naar de drie groepen mantelzorgers: de minderjarigen, de beroepsactieven en de gepensioneerden.
 

Economische meerwaarde mantelzorg

In 2018 organiseerden we een Vrouwenraadrondetafel over de economische meerwaarde van de mantelzorg. We vernamen dat die economische meerwaarde is berekend op:

• 22,7 miljard euro/jaar (5% van het BNP voor België)
• 11,38 miljard euro/jaar voor Vlaanderen = 7x meer dan het budget voor de residentiële  ouderenzorg (1,7 miljard euro).
  Uit onderzoek van Statistiek Vlaanderen blijkt ook dat het beperkt opnemen van mantelzorg (minder dan 10u/week) een positief effect heeft op het economisch welzijn, terwijl het intensief mantelzorgen (meer dan 10u per week) steeds een negatief effect heeft. Bijgevolg moet een effectief financieel ondersteuningsbeleid voor mantelzorgers afgestemd zijn op de specifieke kenmerken van de zorgsituatie. Armoedebestrijding moet volgens de onderzoekers de rode draad zijn doorheen een krachtig mantelzorgbeleid.
  
  Andere aandachtspunten die aan bod kwamen:

• De mantelzorger is een volwaardige zorgpartner. Er is verschuiving nodig van 1 op 1 relatie tussen arts en patiënt of tussen thuiszorg en cliënt naar een driehoeksverhouding. Mantelzorgers worden nu te veel uitgesloten door arts en/of thuiszorg. Daardoor wordt een verkeerde inschatting van de zorgnood gemaakt. Bij het toepassen van de schalen zeggen zorgbehoevenden vaak dat ze nog ‘iets’ kunnen wat in de praktijk niet meer het geval is en bij die inschatting moet de mantelzorger een rol kunnen spelen. Mantelzorgers moeten ook zelf ingeschaald kunnen worden.
• Er is een tekort aan respijtzorg voor mantelzorgers. Er zijn ook verschillen qua aanbod tussen provincies en gemeenten. Dit moet beter bekend worden.
• Bij de combinatie werk en zorg is de pensioenopbouw tijdens de mantelzorgperiode van belang, ongelimiteerd tijdskrediet en werkbaar werk en mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid.
• Door wachtlijsten in de reguliere zorg en bij ambulante diensten vergroot de druk om mantelzorg op te nemen.
• De zware zorgbehoevendheid sleurt mantelzorgers soms mee in de armoede (ook door de vermindering van hun arbeidstijd). Vooral mantelzorgers die inwonen ervaren een hogere druk, ook op gezondheidsvlak.
• Er is in Vlaanderen een evolutie nodig naar een breed geïntegreerd onthaal met medewerking van CAW’s, OCMW’s, mutualiteiten,…