Armoede

Volgens de jaarboeken ‘Armoede in België’ is armoede een netwerk van sociale uitsluitingen die elkaar versterken en die drempels opwerpen die armen op eigen kracht niet kunnen overwinnen. Armoede is dus meer dan enkel geldtekort.

De sociale uitsluitingen komen voor  in verschillende levensdomeinen zoals gezondheid, inkomen, werk, onderwijs, participatie, wonen,…

Sociale grondrechten zijn belangrijk om die uitsluitingen weg te werken. In onze Grondwet staan volgende sociale grondrechten opgesomd: arbeid, sociale zekerheid, gezondheid en bijstand, behoorlijke huisvesting, gezond leefmilieu, culturele en maatschappelijke ontplooiing, het recht op gezinsbijslagen. Maar mensen in armoede hebben niet altijd de mogelijkheid om die rechten te realiseren. De strijd tegen sociale uitsluiting is daarom een maatschappelijke opdracht, op federaal, gewestelijk en lokaal niveau.

De Strategie Europa 2020 beoogt tussen 2010 en 2020 een vermindering van het aantal personen dat getroffen wordt door armoede of sociale uitsluiting. Ook België en Vlaanderen hebben hun eigen doelstellingen in dit verhaal:         

-   EU: Vermindering van het aantal personen dat wordt getroffen of bedreigd door armoede en sociale uitsluiting met ten minste 20 miljoen of een daling met 17%

-    België: Vermindering van het aantal personen dat wordt getroffen of bedreigd door armoede en sociale uitsluiting met ten minste 380.000. 
-   Vlaanderen:

• Daling van het aantal personen in armoede of sociale uitsluiting met 280.000 personen ten opzichte van totaal aantal van 930.000  personen in armoede of sociale uitsluiting (volgens de EU 2020-definitie) in 2008 (= daling met 30%).
• Vlaamse aanscherping van de EU 2020-doelstelling: daling van 30% op elk van de 3 indicatoren van de EU 2020-indicator zonder dubbeltellingen. Inzake het aantal personen in een ernstig materieel gedepriveerd gezin gaat het om een daling met  50.000 personen ten opzichte van totaal aantal van 170.000 personen in ernstige materiële deprivatie in 2008.
• Pact 2020: 13.1 In 2020 ligt het aandeel inwoners dat leeft in armoede of geconfronteerd wordt met sociale uitsluiting laag in vergelijking met de best presterende EU27-landen.
• Vlaams doelstellingenkader voor SDG 2030; DGD 1.2. Tegen 2030 het aandeel mannen, vrouwen en kinderen van alle leeftijden die volgens de nationale definities in armoede leven in al haar dimensies, minstens tot de helft terugbrengen

Er bestaan verschillende indicatoren om de armoede te meten, bijvoorbeeld:

De monetaire indicator armoederisico legt de armoedegrens vast op 60% van het nationaal mediaan beschikbaar inkomen. Is er iemand in een huishouden met een inkomen onder deze grens, dan heeft die persoon een verhoogd risico om in armoede te leven.

Tabel: Evolutie aandeel van de bevolking met risico op monetaire armoede naar geslacht in België 2010-2019 - Bron: Statbel. EU-SILC

In 2019 is 14,8% van de Belgen een risicogroep voor monetaire armoede. Het gaat om mensen die in een huishouden wonen waarvan het totale beschikbare inkomen lager ligt dan 1.230 euro per maand voor een alleenstaande. Gezinsleden van eenoudergezinnen (34,6%) lopen duidelijk ruim meer risico dan bijvoorbeeld een gezin met twee volwassenen en 1 of meer kinderen (13,4%).

Bijna 1 op de 10 of 9,8% van de Vlamingen leeft in 2019 in een huishouden met een huishoudinkomen onder de Belgische armoededrempel. Dat komt overeen met ongeveer 640.000 personen. In 2019 is de Vlaamse monetaire doelstelling nog niet behaald. Het armoederisico lag in 2019 in het Vlaamse Gewest ruim lager dan in de andere Belgische gewesten (31,4% in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en 18,3% in het Waals Gewest). Het aandeel personen onder de armoededrempel blijft de afgelopen jaren vrij stabiel en schommelt sinds 2004 steeds tussen 10% en 11% van de bevolking.

Ernstige materiële deprivatie gaat over het percentage van de bevolking dat in een huishouden leeft dat niet over een aantal goederen en diensten kan beschikken of niet aan een aantal activiteiten kan deelnemen die als noodzakelijk beschouwd worden. In België bedroeg het percentage van de bevolking in ernstige materiële deprivatie in 2019 4,4%; in Vlaanderen 1,9 % (ca. 130.000 personen), waarvan evenveel vrouwen als mannen. Zowel in België als in Vlaanderen lag het aandeel per huishoudtype in 2019 het hoogst bij personen in eenoudergezinnen met respectievelijk 11,9% en 7%.

De indicator lage werkintensiteit geeft de verhouding aan tussen het aantal maanden dat volwassen gezinsleden op actieve leeftijd tussen 18 en 59 jaar effectief gewerkt hebben tijdens het jaar dat voorafgaat aan het enquêtejaar en het aantal maanden dat die personen hadden kunnen werken in datzelfde jaar. De lage werkintensiteit bedroeg in 2019 in België 13,5%, in Vlaanderen 7%. Naar geslacht en leeftijd blijven de verschillen vrij beperkt in Vlaanderen. Bij de huishoudtypes ligt het percentage het hoogst bij eenoudergezinnen (22%).

AROPE (at risk of poverty Europe) is een multidimensionele indicator die de drie aspecten van armoede samenbrengt: monetaire armoede, ernstige materiële deprivatie, lage werkintensiteit. Voor België bedroeg het risico op armoede of sociale uitsluiting in 2019 19,5% (mannen 18,2%, vrouwen 20,0% en eenoudergezinnen 44,4%) en voor Vlaanderen 13,2%.

Armoede wordt ook nog op andere manieren gemeten, bijvoorbeeld:

• De subjectieve armoede is gebaseerd op de eigen inschatting van de respondenten op het moment van het interview en dit over de mate waarin ze moeilijk rondkomen met hun beschikbaar inkomen. In 2019 lag het subjectief armoederisico in Vlaanderen op 12% bij de mannen, op 13% bij de vrouwen en 32% bij de alleenstaande ouders.
• De armoedemeting via referentiebudgetten: dergelijke budgetten bevatten een korf van goederen en diensten die minimaal nodig zijn om op een menswaardige manier aan de samenleving te kunnen participeren. Ze verschillen naar werkstatus, huurstatus en samenstelling van het gezin. In tegenstelling tot de huidige (bovenstaande) armoedemaatstaven geven referentiebudgetten dus aan wat gezinnen in een specifieke context minimaal nodig hebben.

De Vrouwenraad merkt op dat het herverdelend effect van het beleid doorheen de jaren groter en gunstiger is voor mannen dan voor vrouwen. Ons sociaal beschermingssysteem is voor een deel doelmatig maar het beschermt niet iedereen ‘gelijk’. We kaarten dit aan in diverse dossiers zoals die over de alleenstaande ouders/moeders, sociale zekerheid, werk en werkloosheid, echtscheiding, inkomstenbelasting,…

Het Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting biedt een overzicht van armoederapporten en –plannen van de federale overheid, de gewesten en de gemeenschappen.

Bronnen: Statbel EU-SILC, Statistiek Vlaanderen